Ο φιλοσοφος Χρηστος Γιανναρας εμπλουτισε χτες, τελη Απριλη, την πνευματικη ζωη της κοινοτητας της Νεας Υορκης με μια μεστη νοηματος και ψυχης ομιλια περι τη συγκρουση οραματων στην εθνεγερσια του 1821, και τη σημερινη κριση του Ελληνισμου.
Οι διαστασεις της κρισης ειναι πολλες, ειδικα στον Ελλαδικο χωρο, οπως εγινε φανερο στην εισαγωγικη παρουσιαση παλαιοτερων συνεντευξεων του κ. Γιανναρα. Αφορουν για παραδειγμα το "διαλυμενο πανεπιστημιο", τα βαθυα πολιτικα προβληματα και το "εγκλημα του συνδικαλισμου στα σχολεια", την υφερπουσα αντιληψη οτι "ειναι ντροπη να προσπαθεις να καταλαβεις τι σημαινει να εισαι Ελληνας" και αλλα πολλα.
Οπως σημειωσε ο σπουδαιος μοντερνος διανοητης, ο εορτασμος της εθνεγερσιας του 1821 πρεπει να συνοδευεται παντοτε με προβληματισμο για τον Ελληνισμο και τις αιτιες της σημερινης διαχυτης δυσφοριας για την πορεια του. Ποια ειναι λοιπον η εικονα μας για τον Ελληνισμο και που θελουμε αυτος να παει;
Κατα τον κ. Γιανναρα, δυο διαφορετικα οραματα και θεωρησεις αντιπαραταχτηκαν τηνεποχη της εθνεγερσιας. Το πρωτο, ειναι η θεωρηση των φαναριωτων, κατα την οποια "ο Ελληνισμος ειναι προταση πολιτισμου που ενδιαφερει πανανθρωπινα". Θεμελιωμενη σε μια συνειδηση πολιτιστικης υπεροχης απεναντι στον κατακτητη, η προταση αυτη κατανοει οτι ο Ελληνισμος γεννηθηκε στο αιγαιο αλλα ποτε δεν κλειστηκε σε στενο γωγραφικο χωρο. Αντιθετα απλωθηκε ως συνειδηση οσων μετειχαν της Ελληνικης Παιδειας. Ελληνες κατηχαν σημαντικες κυβερνητικες θεσεις και ηλεγχαν το εμποριο προσβλεποντας σε ακομη και μια "ενδοθεν αλλωση" της οθωμανικης αυτοκρατοριας.
Η δευτερη θεωρηση γεννηθηκε στη σχολη Ελληνων διανοουμενων της δυτικης ευρωπης, οπου συντελουνταν η κοσμογονια του διαφωτισμου. Ο κυριος εκπροσωπος αυτης της σχολης ηταν ο Αδαμαντιος Κοραης. Συνεπαρμενος με το διαφωτισμο, ο Κοραης επιζητουσε τη δημιουργια ενος Ελληνικου εθνους-κρατους στο σημερινο ελλαδικο χωρο εκμεταλευομενος επισης το φιλελληνισμο των δυτικων. Ωστοσο, σημειωσε ο κ. Γιανναρας, μια βαθυτερη αναλυση του δυτικου φιλελληνισμου δειχνει οτι η δυση εβλεπε το Βυζαντιο ως αντιπαλο της και θεωρουσε τον εαυτο της συνεχεια του αρχαιου ελληνικου κοσμου με πρωτη μεταφραση για παραδειγμα του Αριστοτελη στα λατινικα απο τα αραβικα το 12ο αιωνα.
Κατα τον κ. Γιανναρα, οι φαναριωτες αντισταθηκαν και δεν ασπαστηκαν (αρχικα) την ιδεα του εθνους-κρατους επειδη ενιωθαν ευθυνη για τη ζωη ολων των Ελληνων περα απο το στενο Ελλαδικο χωρο. Αυτο μαλλον προκειται για σημειο το οποιο καλει προς πιο ενδελεχη ιστορικη διερευνηση και αναλυση, περα απο τον περιορισμενο χρονο μιας ομιλιας, τουλαχιστον στα ματια ενος μη-ειδικου μαθητη της ιστοριας οπως ο γραφων. Ποια ηταν τα βαθυτερα κινητρα των δυο τασεων που διεκρινε ο κ. Γιανναρας, και τι ρολο ισως επαιξαν συγκρουση συμφεροντων και συσχετισμοι κατοχης και νομης της εξουσιας; Γνωριζοντας οτι ο νεοελληνικος κοσμος πληγωνεται καθημερινα απο οφθαλμοφανεις συγκρουσεις στενων ιδιωτικων συμφεροντων, γιατι να πιστεψουμε οτι κατα την εθνεγερσια η κινητηρια ιστορικη δυναμικη ηταν διαφορετικη; Επισης, γιατι οι δυο τασεις προσλαμβανονται ως αντικρουομενες ενω θα μπορουσε καλλιστα να συντεθουν σε μια, σε ενα Ελληνισμο με παγκοσμιο χαρακτηρα και γεωγραφια, αλλα και με πρωταρχικη γεωγραφικη βαση τον Ελλαδικο χωρο;
Ποια θα ηταν η ιστορικη πορεια του Ελληνισμου αν η φαναριωτικη ταση επικρατουσε σε ενα παραλληλο συμπαν; Ο φιλοσοφος Γιανναρας δεν αγγειξε αυτο το σημειο, αλλα ο λογος του ισως αφηνει να εννοηθει οτι η πορεια θα ηταν διαφορετικη και (περισσοτερο) θετικη. Γιατι ομως αυτο το σεναριο μπορει να ειναι αξιοπιστο; Μεγαλυτερη αναλυση απαιτειται για να πειστουμε, αν και ο κ. Γιανναρας ανεφερε οτι στην ιστορια δε χωρουν ερωτηματα του τυπου "τι θα γινοταν αν...;" (Τοτε ισως απαιτειται μια ριζικη επανασταση στη μελετη της ιστοριας.)
Με συντομη ιστορικη επισκοπηση της εποχης μετα την εθνεγερσια ο κ. Γιανναρας επισημανε οτι η Βαυαροκρατια προσπαθησε να δημιουργησει στην Ελλαδα ενα αντιγραφο της γερμανικης οργανωσης (σε αυτο μαλλον απετυχε παταγωδως οπως γνωριζουμε σημερα απο την μη-οργανωση του Ελληνικου κρατους). Πολυ περισσοτερο, κυριαρχη ιδεολογια εγινε η ιδεολογια του μεταπρατισμου που οδηγησε σε μημιτισμο, ελλειψη προσφορας και ελλεψη πραγματικης δημιουργιας. Ο μεταπρατισμος ειναι τραγωδια αντιθετικη του ιστορικου χαρακτηρα του Ελληνισμου, ο οποιος υπηρξε "παντα ανοιχτος στο να προσλαμβανει και να προσαρμοζει" και να δημιουργει.
Κατα τον κ. Γιανναρα, ο Ελληνισμος "παρηγαγε πολιτισμο μεχρι τη Βαυαροκρατια" και η επικρατηση της σχολης του Κοραη εχει μερος της ευθυνης γι'αυτο [και σε αυτο το σημειο η συγκεκριμενη αναγνωση της ιστοριας ειναι ανοιχτο ερωτημα για μενα και καλει σε βαθυτερη αναλυση...]
Ο κ. Γιανναρας επισημανε επισης οτι ενω στο δυτικο κοσμο μαρξισμος και διαφωτισμος βρεθηκαν σε συγκρουση, στον Ελλαδικο χωρο δημιουργηθηκε ενα παραξενο μιγμα των δυο, το οποιο εχει οδηγησει τον Ελληνισμο σε ιστορικο αδιεξοδο. Αναγνωρισε ως καιρια προβληματα (1) το δημογραφικο, (2) το συγκεντρωτισμο του πληθυσμου στην Αθηνα , (3) τη δραματικη φθορα της γλωσσας. Ισως πρεπει να αναρωτηθουμε ωστοσο: υπαρχει συγκεντρωτισμος του Ελληνικου πληθυσμου αν λαβουμε υπ΄οψην μας τον παγκοσμιο Ελληνισμο διασκορπισμενο σε ολες τις ακρες του πλανητη; Επισης, μηπως ολες οι γλωσσες, οχι μονο η Ελληνικη, εξελισονται και με γοργοτερους ρυθμους σημερα στην εποχη του Διαδικτυου και του στιγμιαιου μηνυματος;
Υπογραμμισε ο καθηγητης Γιανναρας: "Ο Ελληνισμος δεν εχει αλλο οπλο επιβιωσης απο την κατα-κεφαλην καλλιεργεια!" Ειναι τραγικη η εμφαση του νεο-ελληνα στην κατα-κεφαλην καταναλωση. Ως ενα τραγικο παραδειγμα παρακμης, ακομη και οι σπουδες εκλαμβανονται ως εργαλειο μελλοντικης ευχερειας καταναλωσης...
Συνοψιζοντας, για ολους εμας τους παρευρισκομενους η ομιλια του κ. Γιανναρα ηταν μια πνευματικη οαση στο ερημικο τοπιο της κρισης και αναζητησης του Ελληνισμου. Αν ο εορτασμος της εθνεγερσιας απαιτει προβληματισμο, η ομιλια αυτη ισως ειναι η ιδανικη αφετηρια γενικοτερου προβληματισμου για τον Ελληνισμο και το μελλον του, ειδικα στο χωρο της διασπορας των ΗΠΑ.
Ο παγκοσμιος Ελληνισμος και η παγκοσμια Ελληνικη διανοηση εχει την ευθυνη αρθρωσης ενος νεου θετικου οραματος για τον Ελληνισμο, το οποιο θα αποδομει τη σημερινο αγχος της παρακμης, θα εμπνεει και θα αποτελεσει την κινητηρια δυναμη για το μελλον. Μερικες συνιστωσες ενος τετοιου οραματος ειναι ο παγμοσμιος χαρακτηρας, και η δημιουργια και συνεισφορα στο παγκοσμιο γιγνεσθαι με γνωση της ιστορικης Ελληνικης συνειδησης. Η πληρης εικονα, με τις υπολοιπες συντεταγμενες, ειναι ισως ακομη θαμπη και μας διαφευγει. Απαιτει συστηματικη σμυλευση και εντατικο διαλογο για να πλαστει και να ολοκληρωθει... Ως πρωτο βημα, η καλυτερη οργανωση της παγκοσμιας Ελληνικης διανοησης ειναι η αναγκαια οδος οχι μονο προς την αρθρωση του οραματος, αλλα επισης προς την υλοποιηση του.
Οι διαστασεις της κρισης ειναι πολλες, ειδικα στον Ελλαδικο χωρο, οπως εγινε φανερο στην εισαγωγικη παρουσιαση παλαιοτερων συνεντευξεων του κ. Γιανναρα. Αφορουν για παραδειγμα το "διαλυμενο πανεπιστημιο", τα βαθυα πολιτικα προβληματα και το "εγκλημα του συνδικαλισμου στα σχολεια", την υφερπουσα αντιληψη οτι "ειναι ντροπη να προσπαθεις να καταλαβεις τι σημαινει να εισαι Ελληνας" και αλλα πολλα.
Οπως σημειωσε ο σπουδαιος μοντερνος διανοητης, ο εορτασμος της εθνεγερσιας του 1821 πρεπει να συνοδευεται παντοτε με προβληματισμο για τον Ελληνισμο και τις αιτιες της σημερινης διαχυτης δυσφοριας για την πορεια του. Ποια ειναι λοιπον η εικονα μας για τον Ελληνισμο και που θελουμε αυτος να παει;
Κατα τον κ. Γιανναρα, δυο διαφορετικα οραματα και θεωρησεις αντιπαραταχτηκαν τηνεποχη της εθνεγερσιας. Το πρωτο, ειναι η θεωρηση των φαναριωτων, κατα την οποια "ο Ελληνισμος ειναι προταση πολιτισμου που ενδιαφερει πανανθρωπινα". Θεμελιωμενη σε μια συνειδηση πολιτιστικης υπεροχης απεναντι στον κατακτητη, η προταση αυτη κατανοει οτι ο Ελληνισμος γεννηθηκε στο αιγαιο αλλα ποτε δεν κλειστηκε σε στενο γωγραφικο χωρο. Αντιθετα απλωθηκε ως συνειδηση οσων μετειχαν της Ελληνικης Παιδειας. Ελληνες κατηχαν σημαντικες κυβερνητικες θεσεις και ηλεγχαν το εμποριο προσβλεποντας σε ακομη και μια "ενδοθεν αλλωση" της οθωμανικης αυτοκρατοριας.
Η δευτερη θεωρηση γεννηθηκε στη σχολη Ελληνων διανοουμενων της δυτικης ευρωπης, οπου συντελουνταν η κοσμογονια του διαφωτισμου. Ο κυριος εκπροσωπος αυτης της σχολης ηταν ο Αδαμαντιος Κοραης. Συνεπαρμενος με το διαφωτισμο, ο Κοραης επιζητουσε τη δημιουργια ενος Ελληνικου εθνους-κρατους στο σημερινο ελλαδικο χωρο εκμεταλευομενος επισης το φιλελληνισμο των δυτικων. Ωστοσο, σημειωσε ο κ. Γιανναρας, μια βαθυτερη αναλυση του δυτικου φιλελληνισμου δειχνει οτι η δυση εβλεπε το Βυζαντιο ως αντιπαλο της και θεωρουσε τον εαυτο της συνεχεια του αρχαιου ελληνικου κοσμου με πρωτη μεταφραση για παραδειγμα του Αριστοτελη στα λατινικα απο τα αραβικα το 12ο αιωνα.
Κατα τον κ. Γιανναρα, οι φαναριωτες αντισταθηκαν και δεν ασπαστηκαν (αρχικα) την ιδεα του εθνους-κρατους επειδη ενιωθαν ευθυνη για τη ζωη ολων των Ελληνων περα απο το στενο Ελλαδικο χωρο. Αυτο μαλλον προκειται για σημειο το οποιο καλει προς πιο ενδελεχη ιστορικη διερευνηση και αναλυση, περα απο τον περιορισμενο χρονο μιας ομιλιας, τουλαχιστον στα ματια ενος μη-ειδικου μαθητη της ιστοριας οπως ο γραφων. Ποια ηταν τα βαθυτερα κινητρα των δυο τασεων που διεκρινε ο κ. Γιανναρας, και τι ρολο ισως επαιξαν συγκρουση συμφεροντων και συσχετισμοι κατοχης και νομης της εξουσιας; Γνωριζοντας οτι ο νεοελληνικος κοσμος πληγωνεται καθημερινα απο οφθαλμοφανεις συγκρουσεις στενων ιδιωτικων συμφεροντων, γιατι να πιστεψουμε οτι κατα την εθνεγερσια η κινητηρια ιστορικη δυναμικη ηταν διαφορετικη; Επισης, γιατι οι δυο τασεις προσλαμβανονται ως αντικρουομενες ενω θα μπορουσε καλλιστα να συντεθουν σε μια, σε ενα Ελληνισμο με παγκοσμιο χαρακτηρα και γεωγραφια, αλλα και με πρωταρχικη γεωγραφικη βαση τον Ελλαδικο χωρο;
Ποια θα ηταν η ιστορικη πορεια του Ελληνισμου αν η φαναριωτικη ταση επικρατουσε σε ενα παραλληλο συμπαν; Ο φιλοσοφος Γιανναρας δεν αγγειξε αυτο το σημειο, αλλα ο λογος του ισως αφηνει να εννοηθει οτι η πορεια θα ηταν διαφορετικη και (περισσοτερο) θετικη. Γιατι ομως αυτο το σεναριο μπορει να ειναι αξιοπιστο; Μεγαλυτερη αναλυση απαιτειται για να πειστουμε, αν και ο κ. Γιανναρας ανεφερε οτι στην ιστορια δε χωρουν ερωτηματα του τυπου "τι θα γινοταν αν...;" (Τοτε ισως απαιτειται μια ριζικη επανασταση στη μελετη της ιστοριας.)
Με συντομη ιστορικη επισκοπηση της εποχης μετα την εθνεγερσια ο κ. Γιανναρας επισημανε οτι η Βαυαροκρατια προσπαθησε να δημιουργησει στην Ελλαδα ενα αντιγραφο της γερμανικης οργανωσης (σε αυτο μαλλον απετυχε παταγωδως οπως γνωριζουμε σημερα απο την μη-οργανωση του Ελληνικου κρατους). Πολυ περισσοτερο, κυριαρχη ιδεολογια εγινε η ιδεολογια του μεταπρατισμου που οδηγησε σε μημιτισμο, ελλειψη προσφορας και ελλεψη πραγματικης δημιουργιας. Ο μεταπρατισμος ειναι τραγωδια αντιθετικη του ιστορικου χαρακτηρα του Ελληνισμου, ο οποιος υπηρξε "παντα ανοιχτος στο να προσλαμβανει και να προσαρμοζει" και να δημιουργει.
Κατα τον κ. Γιανναρα, ο Ελληνισμος "παρηγαγε πολιτισμο μεχρι τη Βαυαροκρατια" και η επικρατηση της σχολης του Κοραη εχει μερος της ευθυνης γι'αυτο [και σε αυτο το σημειο η συγκεκριμενη αναγνωση της ιστοριας ειναι ανοιχτο ερωτημα για μενα και καλει σε βαθυτερη αναλυση...]
Ο κ. Γιανναρας επισημανε επισης οτι ενω στο δυτικο κοσμο μαρξισμος και διαφωτισμος βρεθηκαν σε συγκρουση, στον Ελλαδικο χωρο δημιουργηθηκε ενα παραξενο μιγμα των δυο, το οποιο εχει οδηγησει τον Ελληνισμο σε ιστορικο αδιεξοδο. Αναγνωρισε ως καιρια προβληματα (1) το δημογραφικο, (2) το συγκεντρωτισμο του πληθυσμου στην Αθηνα , (3) τη δραματικη φθορα της γλωσσας. Ισως πρεπει να αναρωτηθουμε ωστοσο: υπαρχει συγκεντρωτισμος του Ελληνικου πληθυσμου αν λαβουμε υπ΄οψην μας τον παγκοσμιο Ελληνισμο διασκορπισμενο σε ολες τις ακρες του πλανητη; Επισης, μηπως ολες οι γλωσσες, οχι μονο η Ελληνικη, εξελισονται και με γοργοτερους ρυθμους σημερα στην εποχη του Διαδικτυου και του στιγμιαιου μηνυματος;
Υπογραμμισε ο καθηγητης Γιανναρας: "Ο Ελληνισμος δεν εχει αλλο οπλο επιβιωσης απο την κατα-κεφαλην καλλιεργεια!" Ειναι τραγικη η εμφαση του νεο-ελληνα στην κατα-κεφαλην καταναλωση. Ως ενα τραγικο παραδειγμα παρακμης, ακομη και οι σπουδες εκλαμβανονται ως εργαλειο μελλοντικης ευχερειας καταναλωσης...
Συνοψιζοντας, για ολους εμας τους παρευρισκομενους η ομιλια του κ. Γιανναρα ηταν μια πνευματικη οαση στο ερημικο τοπιο της κρισης και αναζητησης του Ελληνισμου. Αν ο εορτασμος της εθνεγερσιας απαιτει προβληματισμο, η ομιλια αυτη ισως ειναι η ιδανικη αφετηρια γενικοτερου προβληματισμου για τον Ελληνισμο και το μελλον του, ειδικα στο χωρο της διασπορας των ΗΠΑ.
Ο παγκοσμιος Ελληνισμος και η παγκοσμια Ελληνικη διανοηση εχει την ευθυνη αρθρωσης ενος νεου θετικου οραματος για τον Ελληνισμο, το οποιο θα αποδομει τη σημερινο αγχος της παρακμης, θα εμπνεει και θα αποτελεσει την κινητηρια δυναμη για το μελλον. Μερικες συνιστωσες ενος τετοιου οραματος ειναι ο παγμοσμιος χαρακτηρας, και η δημιουργια και συνεισφορα στο παγκοσμιο γιγνεσθαι με γνωση της ιστορικης Ελληνικης συνειδησης. Η πληρης εικονα, με τις υπολοιπες συντεταγμενες, ειναι ισως ακομη θαμπη και μας διαφευγει. Απαιτει συστηματικη σμυλευση και εντατικο διαλογο για να πλαστει και να ολοκληρωθει... Ως πρωτο βημα, η καλυτερη οργανωση της παγκοσμιας Ελληνικης διανοησης ειναι η αναγκαια οδος οχι μονο προς την αρθρωση του οραματος, αλλα επισης προς την υλοποιηση του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου