Σχόλια για το νομοσχέδιο στην Τροτβάθμια εκπαίδευση (Πέτρος Γρουμπός - Πανεπιστήμιο Πατρών)

Παρακολουθώ με απορία και ανησυχία, τα σχόλια για το νέο Νομοσχέδιο για την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση.

Έχω να κάνω τις εξής τρείς επισημάνσεις:

1) Καταρχάς είναι ηλίου φαεινότερων ότι άπαντες γνωρίζουν πολύ καλά ότι το ισχύον θεσμικό πλαίσιο για τα ΑΕΙ/ΤΕΙ έχει κλείσει τον κύκλο του προ πολλού. Εδώ και 4-5 χρόνια ζούμε καθημερινά το τέλος αυτής της Ιστορικής περιόδου. Μιας περιόδου που άρχισε από τον περίφημο Νόμο 815(ψηφίσθηκε και έγινε νόμος του κράτους το καλοκαίρι του 1978, αλλά δεν εφαρμόσθηκε ποτέ, αφού δεν υπάκουαν τα Πανεπιστήμια και έτσι τον Ιανουάριο του 1980, ο τότε Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής αναγκάσθηκε να τον παγώσει), συνέχισε με τον νόμο 1268 του 1982 που έγινε νόμος του κράτους με Πρωθυπουργό τον Ανδρέα Παπανδρέου και ο οποίος ισχύει κατά βάσει και σήμερα με πληθώρα αλλαγών και μεταρρυθμίσεων. Άλλες σοβαρές προσπάθειες από υπουργούς δεν μπόρεσαν να αλλάξουν ριζικά το ισχύον σημερινό θεσμικό πλαίσιο(Αρσένης-97, Κοντογιαννόπουλος-91/και με απώλεια Καθηγητή-Τεμπονέρα,Γιαννάκου-07, κ.α). **Θα ήταν χρήσιμο και διδακτικό, να γίνει από κάποιους μία αντικειμενική ιστορική αναδρομή όλων των προσπαθειών-ψηφισθέντων νόμων και τις επιπτώσεις των(θετικές και αρνητικές) από το 1974 και μετά**. Έτσι όλοι σήμερα παραδέχονται ότι το ισχύον θεσμικό πλαίσιο δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της κοινωνίας μας. Έχει χυθεί άπειρη μελάνη σε άρθρα επί άρθρων, έχουν γίνει αναρίθμητες συζητήσεις στις Τηλεοράσεις καθώς και στα Πανεπιστημιακά θεσμοθετημένα όργανα και αμφιθέατρα. Η ίδια η Υπουργός Κα. Α. Διαμαντοπούλου δήλωσε κατηγορηματικά, στις 21 Ιουλίου 2011, ότι εδώ και ένα χρόνο το Υπουργείο έχει διεξάγει εκτεταμένο Διάλογο-Διαβούλευση με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Άρα ΟΛΟΙ είναι ΠΕΠΕΙΣΜΕΝΟΙ ότι η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση χρειάζεται ριζικές και βαθιές τομές(αλλιώς δεν θα συμμετείχαν στο διάλογο για 12 και πλέον μήνες).

2) Το Σχέδιο Νόμου για τη <Δομή, Λειτουργία, Διασφάλιση της Ποιότητας των Σπουδών και Διεθνοποίηση των Ανωτάτων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων> κατατέθηκε στη Βουλή στις 21 Ιουλίου 2011, με υπογραφές 11 Υπουργών της Κυβέρνησης. Άρα μέχρι τα τέλη Αυγούστου θα ψηφιστεί ένα νέο Θεσμικό-Νόμο Πλαίσιο και θα γίνει Νόμος του Κράτους μέσα στο Ακαδημαϊκό Έτος 2011-12. Όποιος πιστεύει το αντίθετο μάλλον θα απογοητευθεί. Από την 1/9/2012 θα ισχύει και θα εφαρμόζεται το νέο Θεσμικό Πλαίσιο. Αν δεν υπακούσουν τα Ιδρύματα στις προκαθορισμένες ημερομηνίες για την πλήρη εφαρμογή του, από 1/9/2012 αναστέλλεται η επιπλέον της βασικής χρηματοδότησης του Ιδρύματος, με ότι αυτό συνεπάγεται για την εύρυθμη λειτουργία του κάθε Ιδρύματος.

3) Με δεδομένα τα ανωτέρω 1 & 2, το ζητούμενο πρέπει να είναι τελικά η Ελληνική Βουλή να ψηφίσει ένα Θεσμικό-Νόμο Πλαίσιο που θα έχει όραμα, σχέδιο, σεβασμό στο σύνταγμα και τους θεσμούς και να είναι ρεαλιστικό, απλό, ευέλικτο, πρακτικό και εφαρμόσιμο. Ακόμη πρέπει να αναδεικνύει την αριστεία, να ενισχύει τη διαφάνεια και την κοινωνική λογοδοσία. Θα πρέπει επίσης να το πιστέψουν όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς και κυρίως τα Πανεπιστήμια και τα ΤΕΙ ώστε να το αποδεχτούν και να παλέψουν για την καλύτερη και πιο αποτελεσματική εφαρμογή του. Εάν δεν έχει αυτά και άλλα χαρακτηριστικά, που μου διαφεύγουν αυτή τη στιγμή, τότε αυτό που θα ψηφισθεί θα εφαρμοστεί μόνο επιλεκτικά και κατά το δοκούν. Και οι μόνοι χαμένοι θα είμαστε όλοι εμείς: η χώρα μας, τα παιδιά μας, το μέλλον μας.

Αρα χρειαζεται να ενταθει ο διαλογος και να βρεθουν τα αδυναμα σημεια του κατατεθεντος νομοσχεδιου και να διορθοθουν/ εξαλειφθουν πριν ψηφισθει.

Συμπερασμα: οποιος δεν αποδεχετε την αναγκη νεου θεσμικου πλαισιου και μαλιστα αμεσα, και δεν αντεχει εναν ειλικρινη, ουσιατικο και επικοδομιτικο διαλογο, μαλλον εθελοτυφλει και καλα θα κανει να παει σπιτι του.

ΔΥΟ ΑΚΟΜΗ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ

Α)Δεν αναρωτιέται κανείς γιατί μετά από τόσο διάλογο-διαβούλευση μεταξύ Υπουργείου και όλων των εμπλεκόμενων φορέων υπάρχει τόσο καθολική αντίδραση στο προτεινόμενο Νομοσχέδιο??!!! Και μάλιστα με δεδομένη την παραπάνω μου επισήμανση 1. Όλοι είμαστε πεπεισμένοι για την ανάγκη ριζικών αλλαγών στη Τριτοβάθμια Εκπαίδευση και τις συζητάμε εδώ και 10 χρόνια. Επίσης όλοι μας γνωρίζουμε ότι αυτό μπορεί να το πετύχει ΜΟΝΟ Κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ. Όλοι μας την επιζητούμε και την αναμένουμε σαν μάνα εξ’ ουρανού μήπως και αλλάξει κάτι σ’ αυτή τη Χώρα και μάλιστα αυτήν την δύσκολη εποχή που βιώνουμε σαν λαός και ελληνικό Έθνος. Και όμως υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να χαθεί αυτή η ιστορικά μοναδική ευκαιρία. Στις παρούσες δύσκολες στιγμές που περνά η Χώρα μας μία τέτοια εξέλιξη θα ήταν ότι χειρότερο μπορεί να συμβεί για την Χώρα αλλά πρωτίστως για το Δημόσιο Πανεπιστήμιο. Είναι ευθύνη όλων μας να βρεθεί ΛΥΣΗ για τη προτεινόμενη Μεταρρύθμιση που να εφαρμοσθεί με τους λιγότερους κραδασμούς. Αναζητείτε ΜΙΑ ΛΥΣΗ-ΜΕΤΑΡΙΘΜΗΣΗ που να στηρίζεται στον Ορθολογισμό, στην Αριστεία, στον Ρεαλισμό, τη Διαφάνεια και την Αξιοκρατία. ΜΙΑ ΛΥΣΗ-ΜΕΤΑΡΙΘΜΗΣΗ που σέβεται τον Πανεπιστημιακό Δάσκαλο και τον φοιτητή αλλά παράλληλα να υπερασπίζετε το Δημόσιο συμφέρον της Χώρας και κυρίως του Δημόσιου Πανεπιστημίου.

ΘΑ ΜΠΟΡΕΣΟΥΝ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΦΕΡΟΥΝ ΟΛΟΙ ΟΙ ΕΜΠΛΕΚΌΜΕΝΟΙ ΦΟΡΕΙΣ;;; ΕΥΧΌΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΕΚ ΒΑΘΟΥΣ ΚΑΡΔΙΑΣ-ΨΥΧΗΣ!!!!

Β) Αντί να γίνεται συστηματική, άδικη και αδικαιολόγητη επίθεση στα ελληνικά Πανεπιστήμια, ΧΡΗΣΙΜΟ ΘΑ ΗΤΑΝ να ακουστούν και πολλά θετικά στοιχεία και πολλές σημαντικές επιτυχίες των. Διότι νέος Νόμος-Πλαίσιο θα ψηφισθεί, τελεία και παύλα. Όμως η συνεχής απαξίωση και υποβάθμιση των Πανεπιστημίων μας θα παραμείνει μαζί μας για πολύ και κανένας νέος Νόμος, όσο καλός και να είναι, δεν θα τα βγάλει από την αφάνεια που μερικοί συστηματικά τα σπρώχνουν. Διότι εδώ, σε αυτό το θέμα ΚΑΙ ΑΝ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΜΥΘΟΙ ΚΑΙ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ Η ΜΙΑ ΑΛΛΗ ΠΑΡΑΛΛΑΓΗ «ΑΛΗΘΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΕΜΜΑΤΑ» ΚΑΙΡΟΣ ΕΙΝΑΙ ΝΑ ΑΚΟΥΣΘΟΥΝ ΚΑΙ ΤΑ ΚΑΛΑ ΤΩΝ ΑΕΙ-ΤΕΙ. ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΟΛΟΙ ΘΑ ΒΓΟΥΜΕ ΚΕΡΔΙΣΜΕΝΟΙ

ΘΑ ΤΟ ΤΟΛΜΗΣΕΙ ΚΑΝΕΙΣ; ΕΛΠΙΖΩ!

Καθηγ. Πέτρος Π. Γρουμπός,
Εργαστήριο Αυτοματισμού και Ρομποτικής
Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Τεχνολογίας Υπολογιστών
Πανεπιστήμιο Πατρών

Εκσυγχρονισμός της Ανώτατης Εκπαίδευσης (Toυ Σταματη Kριμιζη* - Καθημερινή---31-ιουλ-11)

* Ο κ. Σταμάτης Κριμιζής είναι πρώην διευθυντής και τώρα επίτιμος διευθυντής της Διοίκησης Διαστήματος του Πανεπιστημίου Johns Hopkins των ΗΠΑ, πρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Ερευνας και Τεχνολογίας της Ελλάδας και ακαδημαϊκός.

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουμε όλοι διαβάσει επανειλημμένα στον Τύπο αξιολογήσεις των πανεπιστημίων και τη σειρά που κατέχουν σε παγκόσμια κλίμακα. Τα ελληνικά πανεπιστήμια, ανεξαιρέτως, δεν εμφανίζονται στα πρώτα 200 καλύτερα, και σπάνια στα πρώτα 300 του κόσμου, παρά το γεγονός ότι υπάρχουν «νησίδες αριστείας» σε ορισμένα τμήματα. Η καταγεγραμμένη αυτή έλλειψη ποιότητας δεν μπορεί να οφείλεται αποκλειστικά στην ελλιπή χρηματοδότηση, διότι η επιχορήγηση της ανώτατης εκπαίδευσης ως ποσοστό του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος (ΑΕΠ) από την πολιτεία είναι πάνω από τον μέσο όρο των κρατών της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανόμενης της Γερμανίας και της Γαλλίας. Το πρόβλημα της έλλειψης ποιότητας και ανταγωνιστικότητας εστιάζεται προφανώς αλλού. Ολοι λίγο - πολύ είμαστε γνώστες των ποικίλων προβλημάτων στα ελληνικά πανεπιστήμια: κακή διοίκηση, νεποτισμός στις προσλήψεις προσωπικού σε όλα τα επίπεδα, αναξιοκρατία, αδιαφάνεια, έλλειψη αξιολόγησης διδακτικού/ερευνητικού προσωπικού, εσωστρέφεια, καταλήψεις και διακοπές των μαθημάτων, βανδαλισμοί της ερευνητικής υποδομής, ατιμωρησία της παρανομίας κ.λπ.

Σε οποιαδήποτε ευνομούμενη χώρα, η ύπαρξη έστω και μόνο μιας από τις παραπάνω καταστάσεις θα είχε προβληματίσει πρωτίστως την πανεπιστημιακή κοινότητα, η οποία θα αναλάμβανε την εκπόνηση σχεδίων για την αναδιάρθρωση των ιδρυμάτων και θα πίεζε την πολιτεία για την άμεση εφαρμογή τους. Είναι καταφανές ότι σοβαρές πρωτοβουλίες δεν έχουν ληφθεί ή δεν ήταν δυνατό να ληφθούν, εξ ου και η παρούσα κατάσταση. Αντίθετα, το πανεπιστημιακό κατεστημένο συμπεριφέρεται σαν να ήταν ιδιοκτήτης και, παρά το γεγονός ότι ο Ελληνας φορολογούμενος πληρώνει αδρά για τις υπηρεσίες του, αρνείται το δικαίωμα στην κοινωνία οποιουδήποτε ρόλου στην αξιολόγηση του έργου των μελών του, τη λογοδοσία δηλαδή των πεπραγμένων στους πραγματικούς εργοδότες τους. Κύριο μέλημα των επισήμων πανεπιστημιακών εκπροσώπων (αλλά όχι της σιωπηλής πλειοψηφίας των διδασκόντων) έχει για χρόνια καταστεί η διατήρηση ενός απαράδεκτου status quo με τα προνόμια της ασυδοσίας και αυθαιρεσίας σε όλα τα επίπεδα.

Οι παραπάνω παθογένειες, βέβαια, δεν αναπτύχθηκαν δίχως την ενθουσιώδη συμμετοχή της πολιτείας. Η κομματικοποίηση των φοιτητών, ψήφιση ειδικών νόμων για την εκλογή των εκάστοτε «ημετέρων» σε θέσεις καθηγητών, ίδρυση νέων πανεπιστημίων/ΤΕΙ χωρίς σοβαρό προγραμματισμό και υποδομές για να εξυπηρετηθούν κομματικά συμφέροντα· και η θεσμοθετημένη «μικρο-διοίκηση» του υπουργείου όπου κάθε πανεπιστημιακή απόφαση, έστω και ασήμαντη, χρειάζεται την έγκριση της γραφειοκρατίας για να υλοποιηθεί, συνήθως με τεράστιες καθυστερήσεις, είναι παραδείγματα ενός αρτηριοσκληρωτικού συστήματος που δεν δύναται να λειτουργήσει και καταφανώς δεν λειτουργεί.

Για όλους τους παραπάνω λόγους, μια θεσμική αναδόμηση των ΑΕΙ είναι επιβεβλημένη και επείγουσα, εάν θέλουμε οι διαρθρωτικές αλλαγές που επιχειρούνται σήμερα στο ελληνικό κράτος να αποκτήσουν μια υγιή βάση και μακροχρόνιο ορίζοντα. Το νομοσχέδιο που υπέβαλε στη Βουλή η υπουργός Παιδείας είναι ένα μεγάλο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση. Οι πυλώνες των αλλαγών περιλαμβάνουν: αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ, εξασφάλιση της δημόσιας χρηματοδότησης και κατανομή της με βάση την ποιότητα της λειτουργίας κάθε ιδρύματος και τις εθνικές προτεραιότητες, αξιολόγηση και κοινωνική λογοδοσία παντού, αναβάθμιση της ποιότητας σπουδών για κάθε φοιτητή, σύγχρονη και αποτελεσματική διοίκηση, και η επιστημονική αριστεία σε διεθνές επίπεδο, μεταξύ πολλών άλλων. Μια επισκόπηση των προτεινόμενων αλλαγών πείθει ότι δεν πρόκειται για βραχυπρόθεσμες διευθετήσεις, αλλά για κάθετες τομές στην πλειοψηφία των προβλημάτων που μαστίζουν τα ανώτατα ιδρύματα τις τελευταίες δεκαετίες. Επειδή ο χώρος δεν επιτρέπει διεξοδική συζήτηση όλων των παραπάνω θεμάτων, θα περιορισθώ σε δύο: τη σύγχρονη και αποτελεσματική διοίκηση, και την αξιολόγηση και κοινωνική λογοδοσία.

Ο σχεδιασμός στο νομοσχέδιο και για τα δύο αυτά θέματα, αν και καινοτόμος για την Ελλάδα, βασίζεται σε συστήματα που έχουν εφαρμοσθεί με επιτυχία επί δεκαετίες σχεδόν παγκοσμίως, και ειδικά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ όπου τα πανεπιστήμιά τους κατέχουν τις πρώτες 20 - 50 θέσεις στις διάφορες αξιολογήσεις. Σ’ όλες τις περιπτώσεις (δημοσίων και ιδιωτικών ιδρυμάτων) η διοίκηση κατευθύνεται από σώμα εξωτερικών (εκτός ιδρύματος) εφόρων (Board of Trustees) που επιλέγονται με ποικίλους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης και της κατ’ ευθείαν εκλογής από τους ψηφοφόρους της περιοχής όπου εδρεύει το πανεπιστήμιο. Τα κοινά χαρακτηριστικά των εφόρων είναι ότι προέρχονται από πολλές κοινωνικές ομάδες όπως γιατροί, δικηγόροι, επιχειρηματίες, πανεπιστημιακοί (αλλά όχι από το ίδιο ίδρυμα), διπλωμάτες, πρώην πολιτικοί, κ.λπ. Συμμετέχει και φοιτητής/φοιτήτρια, καθώς και ο/η Πρόεδρος της Συγκλήτου των καθηγητών, αλλά συνήθως χωρίς δικαίωμα ψήφου. Η συμμετοχή στο συμβούλιο θεωρείται κοινωνική προσφορά και σπάνια αμείβεται. Ως παράδειγμα αναφέρω ότι ο πρόεδρος του συμβουλίου του πανεπιστημίου Johns Hopkins, όπου υπηρετώ τα τελευταία 40 χρόνια, ήταν ο Michael Bloomberg, νυν δήμαρχος της Νέας Υόρκης, αλλά πρώην επιχειρηματίας από τη Βαλτιμόρη. Παρεμπιπτόντως, δώρισε 150 εκατ. δολ. στο πανεπιστήμιο και σήμερα το όνομα του έχει διαιωνισθεί μέσα από τη «Σχολή Φυσικής και Αστρονομίας Bloomberg». (Ν.Β. - έφοροι που είναι επιχειρηματίες μπορούν να συμβάλουν στην οικονομική ενίσχυση του ιδρύματος που υπηρετούν...). Μεταξύ των αρμοδιοτήτων του συμβουλίου, εκτός από την οικονομική διαχείριση, περιλαμβάνεται και η επιλογή και πρόσληψη του Πρύτανη (η Προέδρου), όπου τα κριτήρια συμπεριλαμβάνουν όχι μόνο την επιστημονική κατάρτιση και διάκριση των υποψηφίων αλλά επίσης τη διοικητική τους ικανότητα και ηγετικά προσόντα.

Το προτεινόμενο σχήμα του διοικητικού συμβουλίου στο νομοσχέδιο, αν και προβλέπει παρόμοιες αρμοδιότητες με αυτές των ιδρυμάτων του εξωτερικού, συνίσταται αρχικά από μέλη του Πανεπιστημίου τα οποία εν συνεχεία επιλέγουν και τα υπόλοιπα (εξωτερικά) μέλη. Υποθέτω ότι υπάρχουν νομικοί λόγοι για μια τέτοια διαδικασία που καθιστά το συμβούλιο όχι απόλυτα ανεξάρτητο. Μπορούν να εισαχθούν ασφαλιστικές δικλίδες ώστε να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ ειδικοτήτων (π.χ. περιορισμός σε κάτω των 15% για οποιοδήποτε επάγγελμα). Πάντως, το γεγονός ότι αποσυνδέεται η επιλογή του Πρύτανη από την παρούσα εκλογική παρωδία είναι πολύ θετικό στοιχείο και αξίζει αυτό το μοντέλο να δοκιμαστεί. Εάν υπάρξουν δυσλειτουργίες, τότε μπορούν να γίνουν διορθωτικές ρυθμίσεις στο μέλλον. Τέλος, σημειώνω ότι ένα παρόμοιο σχήμα διοίκησης λειτουργεί επιτυχώς στο (δημόσιο) Διεθνές Πανεπιστήμιο Ελλάδος τα τελευταία 5 χρόνια με συμμετοχή και επιχειρηματία και διπλωμάτη.

Σχετικά με το θέμα της αξιολόγησης, τα πράγματα και εδώ είναι πολύ απλά: εφαρμόζεται επιτυχημένα στα ΑΕΙ του υπόλοιπου κόσμου, και δεν υπάρχει λόγος τα ελληνικά ιδρύματα να εξαιρούνται. Εχω ακούσει τη δικαιολογία ότι «... στην Ελλάδα δεν μπορεί να γίνει αντικειμενική αξιολόγηση...», αγνοώντας το γεγονός ότι σε άλλες χώρες υπάρχουν δοκιμασμένες διαδικασίες που παράγουν αδιάβλητα αποτελέσματα, με αντικειμενικούς δείκτες παραγωγικότητας (π.χ. Institute of Scientific Information - Web of Science), τις οποίες μπορούμε να επιλέξουμε και να τις εφαρμόσουμε. Δεν χρειάζεται εμείς να επανα-ανακαλύψουμε τον τροχό. Σαν παράδειγμα, στη Διοίκηση Διαστημικής του Johns Hopkins όπου χρημάτισα διευθυντής, με 600 περίπου άτομα σε όλες τις βαθμίδες, γίνεται ετήσια αξιολόγηση όλου του προσωπικού, και μετά από έλεγχο σε πολλαπλά διοικητικά επίπεδα, η τελική βαθμολογία είναι βασικός παράγοντας στη συζήτηση βελτίωσης της απόδοσης μεταξύ προϊστάμενου και του αξιολογούμενου (υποχρεωτική) καθώς και στον καθορισμό της ετήσιας αύξησης (η μη) μισθού. Οι προδιαγραφές, λοιπόν, που προτείνονται στο νομοσχέδιο για αξιολόγηση είναι ευθυγραμμισμένες με τη διεθνή πρακτική και πρέπει να υιοθετηθούν.

Τα κοινωνικά ιδρύματα, στην τελική ανάλυση, κρίνονται από τα αποτελέσματα που παράγουν και τα ευεργετήματα προς το κοινωνικό σύνολο, συγκρινόμενα με το κόστος της λειτουργίας τους. Εάν τα ελληνικά ΑΕΙ βρίσκονταν έστω και μέσα στα πρώτα 100 σε παγκόσμια κλίμακα, ίσως να μην υπήρχε το θέμα της βασικής αναδιάρθρωσης που επιχειρεί το υπό συζήτηση νομοσχέδιο. Η ελληνική κοινωνία δυσανασχετεί με τα αποτελέσματα της κατ’ όνομα «δωρεάν» παιδείας, με τα φροντιστήρια, ιδιαίτερα μαθήματα πλέον και σε φοιτητές/σπουδαστές, την συστηματική εμφάνιση παράνομης δράσης –ελέω «ασύλου»– σε πανεπιστημιακούς χώρους και πολλά άλλα. Η αλλαγή του συστήματος είναι επιβεβλημένη και το παρόν νομοσχέδιο αποτελεί ένα μεγάλο βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Μπορεί να έχει ορισμένες ελλείψεις, αλλά ας μη ξεχνάμε το ρητό ότι «το τέλειο είναι ο εχθρός του καλού».