Τι καθρεφτίζει το πανεπιστήµιο (Του Αχιλλέα Γραβάνη - Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ)

Παρατηρώντας τα συµβαίνοντα στο ελληνικό πανεπιστήµιο τα τελευταία χρόνια, εύκολα αναγνωρίζεις τα βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής κοινωνίας: εµπνευσµένοι µεταπτυχιακοί φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές που εργάζονται κάτω από δύσκολες συνθήκες, µε πηγαία αγάπη για το επιστηµονικό τους αντικείµενο, παράγοντας ακαδηµαϊκό έργο εξαιρετικής ποιότητας µε διεθνή αναγνώριση· νέοι φοιτητές που τελειώνουν τις προπτυχιακές ή µεταπτυχιακές σπουδές τους και συνεχίζουν την ακαδηµαϊκή διαδροµή τους µε εξαιρετική επιτυχία σε σηµαντικά ιδρύµατα του εξωτερικού. Ολοι οι παραπάνω είναι οι ουσιαστικοί στυλοβάτες του ακαδηµαϊκού εποικοδοµήµατος.

Αυτά όµως τα ποιοτικά µέλη της ακαδηµαϊκής κοινότητας δεν έχουν, δυστυχώς, φωνή και παρουσία στα κοινά του πανεπιστηµίου, δεν συµµετέχουν στον δηµόσιο διάλογο και, βέβαια, συνήθως απουσιάζουν από τα όργανα διοίκησής του. Τους απωθεί η εικόνα των καιροσκόπων µε τονστρογγυλεµένο λόγο ώστε να υποστηρίζει αποτελεσµατικά τα µικροσυµφέροντα και τις µικροεξουσίες τους, ή των επιτηδευµένων που βλέπουν το πανεπιστήµιο ως πηγή προσωπικού πλουτισµού και πολιτικής ανέλιξης, λειτουργώντας πολλές φορές στα όρια ή καιπέρα από τον νόµο. Τους απωθούν επίσης η ατιµωρησία και η έλλειψη δικαίου. Βλέπουν µέλη της ακαδηµαϊκής κοινότητας µε κραυγαλέες παραβατικές συµπεριφορές να µην τιµωρούνται ποτέ· οι «δικοί» τους βρίσκουν τον τρόπο να τους προστατεύουν αποτελεσµατικά. Εχει χαθεί επίσης η ατοµική ευθύνη, µε αποτέλεσµα να µη διακρίνονται οι παρανοµούντες. Οταν κάποιος κρίνει τη συµπεριφορά συγκεκριµένων φοιτητών ή καθηγητών κατηγορείται ότι αναφέρεται σε όλο το σώµα των φοιτητών ή των καθηγητών. Ενεργοποιούνται έτσι αυτόµατα οι µηχανισµοί δηµόσιας προσβολής: χαρακτηρίζεται εύκολα αντιδραστικός, συντηρητικός, αντιδηµοκρατικός, µε έλλειµµα «αριστεροσύνης»! Ετσι οι παρανοµούντες παραµένουν ατιµώρητοι, κρύβονται στη µάζα.

Ολα αυτά που περιγράφονται παραπάνω είναι στην ουσία αυτά που συναντώνται και στο επίπεδο της κοινωνίας. Είναι αυτά που έφεραν τη χώρα στη δεινότατη θέση στην οποία βρίσκεται: λαϊκισµός, εύκολες λύσεις, παράλογα µαξιµαλιστικά αιτήµατα παρουσιαζόµενα ως δηµοκρατικά οφειλόµενα, ατιµωρησία ώστε να µη θιγεί η «δηµοκρατία». Το σύστηµα προτιµά τους αρεστούς «δηµοκράτες» και όχι τους δύσκολους αξιοκράτες.

Το πανεπιστήµιο έχει σήµερα περισσότερο παρά ποτέ την ανάγκη του δηµόσιου λόγου και της συµµετοχής στα κοινά των ανεπιτήδευτων, ποιοτικών και έντιµων µελών του. Περισσότερο όµως την ανάγκη αυτή την έχει η δοκιµαζόµενη κοινωνία, γιατί εύλογα αναζητά βοήθεια για την έξοδο από την κρίση από τα πνευµατικά της ιδρύµατα και τα µέλη τους. Οι ποιοτικοί άνθρωποι του πανεπιστηµίου που όλα αυτά τα χρόνια ήτανστο περιθώριο έχουν υποχρέωση να στρατευθούν για την αναγέννησή του. Προχθές, οι φοιτητές ψήφισαν για τους εκπροσώπους τους στα συνδικαλιστικά τους όργανα. Η ελαφρά αύξηση τωνποσοστών όσων ψήφισαν (που στην ουσία επιβεβαιώνει ότι και φέτος είχαµε «µίααπό τα ίδια») δεν φαίνεται νααλλάζει τον κανόνα που θέλει, σε ορισµένες σχολές, να ιδιοποιούνται τους φοιτητικούς συλλόγους ακραία στοιχεία που απωθούν ακόµη περισσότερο τους συναδέλφους τους, εξασφαλίζοντας στο διηνεκές την εξουσία τους. Φοιτητικοί σύλλογοι µε 700 µέλη δεν µπορούν να εξασφαλίσουν την απαραίτητη ελάχιστη εξ αναβολής απαρτία σύγκλισης γενικής συνέλευσης (100 άτοµα), µε αποτέλεσµα οι αποφάσεις να λαµβάνονται από τα διοικητικά τους συµβούλια, τα οποία όµως όπως προαναφέρθηκε έχουν εκλεγεί από και εκπροσωπούν τη µειοψηφία. Τα πράγµατα δεν θα αλλάξουν αν αυτή η πλειοψηφία που σήµερα σιωπά, αύριο µεθαύριο δεν βγει µπροστά. Υποχρέωση για συµµετοχική λειτουργία έχουν και οι καθηγητές. Οι άριστοι εξ αυτών έχουν µεγαλύτερη ευθύνη να συµµετέχουν στα κοινά και να εκφράζουν την άποψή τους για τα τεκταινόµενα. Το πανεπιστήµιο είναι κάτι πολύ περισσότερο από χώρος παραγωγής επιστήµης, γνώσης και µάθησης. Παράγει και νέες ιδέες και προτάσεις, χρήσιµες στη λειτουργία της κοινωνίας, κρύβεται µέσα του ένα µέρος της ψυχής της. Η κοινωνία αλλά και το πανεπιστήµιο χρειάζονται σήµερα όσο ποτέ άλλοτε τον ουσιαστικό και ανεπιτήδευτο δηµόσιο λόγο του πανεπιστηµιακού δασκάλου, ο οποίος οφείλει να κερδίσει τη χαµένη αξιοπιστία του και την αποδοχή, που έχουν τραυµατιστεί τα τελευταία χρόνια από τις αχαρακτήριστες συµπεριφορές ορισµένων. Οι φοιτητές και οι νέοι άνθρωποι χρειάζονται την καθοδήγηση και το παράδειγµα των ανθρώπων του πνεύµατος και της επιστήµης, οι οποίοι εκτός της παραγωγής ποιοτικής νέας γνώσης και µόρφωσης οφείλουν να έχουν λόγοστα κοινά, ιδιαίτερα στην παρούσα πολιτική και κοινωνική συγκυρία.

Ο Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής Φαρµακολογίας στο Τµήµα Ιατρικής του Πανεπιστηµίου Κρήτης

Πώς θα αλλάξει εκ βάθρων ο χαρακτήρας του ελληνικού πανεπιστημίου; (Του Αχιλλέα Γραβάνη - TA NEA, 2 Ιουλίου 2011)

Είναι γνωστό τοις πάσι ότι μεγάλος αριθμός ελλήνων επιστημόνων (υπολογίζεται σε περίπου 12.000) εργάζεται με εξαιρετικές επιδόσεις στα κορυφαία πανεπιστήμια της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Ενας σημαντικός αριθμός από αυτούς επιστρέφει στην Ελλάδα, μπολιάζοντας τα δικά μας πανεπιστήμια με εξαιρετικής ποιότητας εκπαιδευτικό και ερευνητικό προσωπικό. Η απόδοση των περισσότερων όμως από τους παλιννοστούντες πέφτει κατακόρυφα. Κατά τη γνώμη των περισσότερων εξ ημών, που έχουν τη διπλή εμπειρία της εργασίας στο εξωτερικό και της επιστροφής στην πατρίδα, το γεγονός αυτό οφείλεται κυρίως στις διαφορές στο θεσμικό καθεστώς διοίκησης, επιλογής των καθηγητών και οικονομικής διαχείρισης του πανεπιστημίου.

Στη συντριπτική πλειονότητα των ανεπτυγμένων χωρών, τα πανεπιστήμια διοικούνται από ολιγομελή Συμβούλια τα οποία επιλέγουν με αξιοκρατικές διαδικασίες τον Πρύτανη και τους Κοσμήτορες των Σχολών που απαρτίζουν την ολιγομελή Σύγκλητο. Τα μέλη του Συμβουλίου εκλέγονται από τους καθηγητές του ιδρύματος. Αυτό το σύστημα διοίκησης έχει αποδειχθεί εκ του αποτελέσματος εξαιρετικά λειτουργικό και ευέλικτο. Γι' αυτό άλλωστε, εδώ και πολλές δεκαετίες, είναι διεθνώς το κυρίαρχο μοντέλο. Η Σύγκλητος επεξεργάζεται, σχεδιάζει και προτείνει προς το αποφασίζον Συμβούλιο λύσεις για τα ακαδημαϊκά και τα ερευνητικά θέματα, ενώ ο Πρύτανης επιλαμβάνεται της καθημερινής διοικητικής διαχείρισης του ιδρύματος. Πρύτανης και Σύγκλητος λογοδοτούν στο Συμβούλιο.

Αντίθετα με τα διεθνώς επικρατούντα, στη χώρα μας το πανεπιστήμιο διοικείται από τον Πρύτανη και την πολυπληθή και δυσκίνητη Σύγκλητο. Πρύτανης και Σύγκλητος δεν λογοδοτούν σε κανέναν! Το εκλογικό σώμα της επιλογής του Πρύτανη αποτελείται από τους καθηγητές (50%), τους διοικητικούς υπαλλήλους (10%) και τους φοιτητές (40%) του ιδρύματος. Αυτή η διαδικασία επιλογής των διοικητικών οργάνων του ελληνικού πανεπιστημίου έχει οδηγήσει στον ασφυκτικό κομματικό εναγκαλισμό του και στον περιορισμό της αυτόνομης λειτουργίας του: ο Πρύτανης προκειμένου να έχει ευχαριστημένους τους πολυπληθείς και διαφορετικών συμφερόντων εκλέκτορές του (φοιτητές, καθηγητές, διοικητικό και τεχνικό προσωπικό), λειτουργεί περισσότερο σαν πολιτικός, «στρογγυλεύοντας» διαρκώς τις αποφάσεις του, ή αποφεύγοντας να πάρει δύσκολες αποφάσεις που θίγουν συμφέροντα - χρειάζεται τις ψήφους για την επανεκλογή του. Από την άλλη, η πολυπληθέστατη Σύγκλητος (Κοσμήτορες των Σχολών, Πρόεδροι των Τμημάτων, εκπρόσωποι των καθηγητών από κάθε Τμήμα και μεγάλος αριθμός εκπροσώπων των φοιτητών) είναι εξαιρετικά δυσκίνητη, σπάνια αποφασίζει για ζέοντα θέματα, συνήθως αναλώνεται σε ατέρμονες συζητήσεις και ανάλογες πολιτικές αντιπαραθέσεις.

Στα πανεπιστήμια του εξωτερικού, οι καθηγητές επιλέγονται ή προάγονται από ολιγομελείς επιτροπές 5-7 καθηγητών. Συνήθως οι κριτές είναι οι, βάσει των ακαδημαϊκών τους επιδόσεων, άριστοι στο συγκεκριμένο γνωστικό αντικείμενο της προκηρυγμένης θέσης - και κατά συνέπεια ασφαλείς επιστημονικά να κάνουν αξιοκρατική κρίση. Στην πατρίδα μας, οι καθηγητές επιλέγονται ή προάγονται από εκλεκτορικά σώματα 21 καθηγητών (για χρόνια ήταν 30!), όχι απαραίτητα του συγκεκριμένου γνωστικού αντικειμένου της προκηρυγμένης θέσης και πολλές φορές με σημαντικά υποδεέστερο ακαδημαϊκό έργο συγκριτικά με το έργο εκείνων τους οποίους κρίνουν. Ετσι, ένας χειρουργός επιλέγεται από βιοχημικούς, ακτινολόγους, ψυχιάτρους, φυσικούς: η αξιοκρατία σε ασφυκτικό «δημοκρατικό» εναγκαλισμό!

Η οικονομική διαχείριση των πόρων των πανεπιστημίων στην Ευρώπη και τις ΗΠΑ ενισχύει την αυτονομία τους, ακολουθώντας ευέλικτα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια και διαδικασίες κάτω από τη διαρκή λογοδοσία και τον έλεγχο του Συμβουλίου, το οποίο με τη σειρά του είναι νομικά υπόλογο στην Πολιτεία. Η διαχείριση της δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης από ερευνητικά προγράμματα, χορηγίες, έσοδα από παροχή υπηρεσιών, ή την εμπορική εκμετάλλευση της παραγόμενης πνευματικής ιδιοκτησίας, γίνεται από κοινού από το Συμβούλιο και τον Πρύτανη. Αντίθετα, στη χώρα μας το πανεπιστήμιο λειτουργεί κάτω από τον ασφυκτικό οικονομικό έλεγχο του δημόσιου λογιστικού και των ανελαστικών και ελάχιστα ευέλικτων «κωδικών χρήσης» που οδηγούν πολλές φορές τους Πρυτάνεις σε διαχειριστική απόγνωση και πλήρη αδυναμία να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους. Στο Πανεπιστήμιο Κρήτης θυμόμαστε με τρόμο τούς, σε εκκρεμότητα, οικονομικούς καταλογισμούς σε έντιμους και άξιους συναδέλφους που, απλά, έκαναν το καθήκον τους - και ακόμη ταλαιπωρούνται στα δικαστήρια.

Τις ημέρες αυτές φιλοξενούνται στις εφημερίδες οι προτάσεις του υπουργείου Παιδείας για τη μεταρρύθμιση και τον εκσυγχρονισμό των πανεπιστημίων μας. Είναι παρήγορο ότι οι περισσότερες αλλαγές που προτείνονται έχουν αναφορά στη διεθνή εμπειρία διοίκησης και λειτουργίας του πανεπιστημίου, όπως αυτή αναφέρθηκε παραπάνω. Η εφαρμογή επιτέλους στα πανεπιστήμιά μας των διεθνώς δοκιμασμένων διαδικασιών διοίκησης και λειτουργίας τους θα απελευθερώσει τις ποιοτικές δυνάμεις τους, οι οποίες σήμερα στενάζουν κάτω από το υπάρχον κομματικοποιημένο και σε πολλές περιπτώσεις αναξιοκρατικό και φαύλο καθεστώς λειτουργίας τους. Το ελληνικό πανεπιστήμιο διαθέτει το επιστημονικό προσωπικό για να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στην πρόκληση του εκσυγχρονισμού του.

Ο Αχιλλέας Γραβάνης είναι καθηγητής Φαρμακολογίας στο Τμήμα Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης