Στοχασμοί για τα γεγονότα του Δεκεμβρίου
Tου Ηλια Μαγκλινη
Οσο παράδοξο κι αν ακουστεί, αν ζούσε σήμερα ο Εντμουντ Μπερκ πιθανόν να είχε συμφωνήσει, κατ’ αρχήν, με όσους κατέβηκαν στους δρόμους της Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβριο. Ποιος είναι ο Εντμουντ Μπερκ; Ιρλανδικής καταγωγής πολιτικός και στοχαστής που έζησε από το 1729 έως το 1797. Εχει περάσει στην ιστορία των πολιτικών ιδεών ως ο θεωρητικός του συντηρητισμού, ήταν όμως κι ένας από τους πλέον αυστηρούς κριτικούς του. Ο Μπερκ έχασε την έδρα του στη Βουλή των Κοινοτήτων όταν κατέκρινε τη βρετανική κυβέρνηση των Τόρις, θεωρώντας ότι με την άκαμπτη και αυταρχική πολιτική της προκάλεσε την Αμερικανική Επανάσταση. Πίστευε ότι εκεί που είχε πάει το πράγμα, η Μεγάλη Βρετανία όφειλε να παραχωρήσει την ανεξαρτησία στην Αμερική. Οπως πίστευε ότι μπορούσε όλο αυτό να είχε αποφευχθεί. Πώς; Με μεταρρυθμίσεις και παραχωρήσεις, οι οποίες, εφόσον πραγματοποιούνταν στο σωστό χρονικό σημείο, θα έδιναν τις απαραίτητες ανάσες προκειμένου να μην επέλθει τέτοια ριζική ανατροπή.
Ο Μπερκ δεν ήταν φίλος των επαναστάσεων, όμως ήταν πολέμιος της δουλείας, ενώ πίστευε σε μεγαλύτερες ελευθερίες για τους Ινδούς υπηκόους. Γενικά, υπήρξε υπέρμαχος ιδεών που ήταν ελάχιστα δημοφιλείς στην εποχή του και στη χώρα του. Η απόλυτη αποξένωσή του ήλθε το 1790, όταν δημοσίευσε τους περίφημους «Στοχασμούς πάνω στη Γαλλική Επανάσταση», μέσα από τους οποίους εξέφραζε την αντίθεσή του στους σκοπούς των Ιακωβίνων: την κατάργηση της μοναρχίας, της θρησκείας, της ιδιωτικής περιουσίας κτλ. Ηταν αυτού του τύπου οι ριζοσπαστισμοί που, κατά τον Μπερκ, οδηγούσαν στις ακρότητες και από εκεί σε μια νέου είδους τυραννία. Θα πρέπει να χαμογελούσε με νόημα όταν το 1794 η Τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου έπαιρνε κεφάλια, όμως δεν έζησε αρκετά για να δει ότι η Γαλλική Επανάσταση ήταν κάτι πολύ περισσότερο από τη γκιλοτίνα – κι όχι μόνο για τη Γαλλία αλλά και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Οι φιλελεύθεροι φίλοι του, πάντως, τον απομόνωσαν κι ας τους φώναζε ότι το 1789 ουδεμία σχέση είχε με την Αγγλική Επανάσταση του 1688, όπως ισχυρίζονταν εκείνοι, διότι, στην ουσία, το αγγλικό 1688 δεν ήταν επανάσταση αλλά μια σειρά δραστικών μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν σταδιακά στην αποκατάσταση της τάξης. «Είμαι ένας φιλόσοφος της πράξης», έλεγε, εννοώντας ότι ήταν ένας πραγματιστής που πίστευε ότι οι αφηρημένες ιδέες και αρχές δεν έχουν θέση στην πολιτική.
«Οταν τα παιδιά σου ζητάνε ψωμί, δεν είναι δυνατόν να τους πετάς πέτρες», είχε πει οργισμένος στη Βουλή των Κοινοτήτων. Η ειρωνεία είναι ότι αν έβλεπε σήμερα «τα παιδιά να πετάνε πέτρες», όσο κι αν τα κοιτούσε με απαξίωση, η οργή του μάλλον θα στρεφόταν εναντίον του συστήματος, που άφησε να φτάσουν τα πράγματα στα άκρα. Βεβαίως, μπορεί τα συγκεκριμένα «παιδιά» να μη βλέπουν με καλό μάτι τυχόν μεταρρυθμίσεις, αυτό όμως που όφειλε να πράξει η Πολιτεία συνολικά, να μεταβάλει βασικές πτυχές της εγχώριας πολιτικής και κοινωνικής συνθήκης (από τη διαφθορά έως την παιδεία και την οικονομία), δεν το έπραξε. Ποιοι κερδίζουν απ’ το χάος; Τα ακραία στοιχεία που φοβόταν ο κύριος Μπερκ: οι κουκουλοφόροι και οι ακροδεξιοί. Αμφότεροι φέρνουν σε πολύ δύσκολη θέση την κυβέρνηση. Ας πρόσεχε.
Tου Ηλια Μαγκλινη
Οσο παράδοξο κι αν ακουστεί, αν ζούσε σήμερα ο Εντμουντ Μπερκ πιθανόν να είχε συμφωνήσει, κατ’ αρχήν, με όσους κατέβηκαν στους δρόμους της Αθήνας τον περασμένο Δεκέμβριο. Ποιος είναι ο Εντμουντ Μπερκ; Ιρλανδικής καταγωγής πολιτικός και στοχαστής που έζησε από το 1729 έως το 1797. Εχει περάσει στην ιστορία των πολιτικών ιδεών ως ο θεωρητικός του συντηρητισμού, ήταν όμως κι ένας από τους πλέον αυστηρούς κριτικούς του. Ο Μπερκ έχασε την έδρα του στη Βουλή των Κοινοτήτων όταν κατέκρινε τη βρετανική κυβέρνηση των Τόρις, θεωρώντας ότι με την άκαμπτη και αυταρχική πολιτική της προκάλεσε την Αμερικανική Επανάσταση. Πίστευε ότι εκεί που είχε πάει το πράγμα, η Μεγάλη Βρετανία όφειλε να παραχωρήσει την ανεξαρτησία στην Αμερική. Οπως πίστευε ότι μπορούσε όλο αυτό να είχε αποφευχθεί. Πώς; Με μεταρρυθμίσεις και παραχωρήσεις, οι οποίες, εφόσον πραγματοποιούνταν στο σωστό χρονικό σημείο, θα έδιναν τις απαραίτητες ανάσες προκειμένου να μην επέλθει τέτοια ριζική ανατροπή.
Ο Μπερκ δεν ήταν φίλος των επαναστάσεων, όμως ήταν πολέμιος της δουλείας, ενώ πίστευε σε μεγαλύτερες ελευθερίες για τους Ινδούς υπηκόους. Γενικά, υπήρξε υπέρμαχος ιδεών που ήταν ελάχιστα δημοφιλείς στην εποχή του και στη χώρα του. Η απόλυτη αποξένωσή του ήλθε το 1790, όταν δημοσίευσε τους περίφημους «Στοχασμούς πάνω στη Γαλλική Επανάσταση», μέσα από τους οποίους εξέφραζε την αντίθεσή του στους σκοπούς των Ιακωβίνων: την κατάργηση της μοναρχίας, της θρησκείας, της ιδιωτικής περιουσίας κτλ. Ηταν αυτού του τύπου οι ριζοσπαστισμοί που, κατά τον Μπερκ, οδηγούσαν στις ακρότητες και από εκεί σε μια νέου είδους τυραννία. Θα πρέπει να χαμογελούσε με νόημα όταν το 1794 η Τρομοκρατία του Ροβεσπιέρου έπαιρνε κεφάλια, όμως δεν έζησε αρκετά για να δει ότι η Γαλλική Επανάσταση ήταν κάτι πολύ περισσότερο από τη γκιλοτίνα – κι όχι μόνο για τη Γαλλία αλλά και για ολόκληρο τον δυτικό κόσμο.
Οι φιλελεύθεροι φίλοι του, πάντως, τον απομόνωσαν κι ας τους φώναζε ότι το 1789 ουδεμία σχέση είχε με την Αγγλική Επανάσταση του 1688, όπως ισχυρίζονταν εκείνοι, διότι, στην ουσία, το αγγλικό 1688 δεν ήταν επανάσταση αλλά μια σειρά δραστικών μεταρρυθμίσεων που οδήγησαν σταδιακά στην αποκατάσταση της τάξης. «Είμαι ένας φιλόσοφος της πράξης», έλεγε, εννοώντας ότι ήταν ένας πραγματιστής που πίστευε ότι οι αφηρημένες ιδέες και αρχές δεν έχουν θέση στην πολιτική.
«Οταν τα παιδιά σου ζητάνε ψωμί, δεν είναι δυνατόν να τους πετάς πέτρες», είχε πει οργισμένος στη Βουλή των Κοινοτήτων. Η ειρωνεία είναι ότι αν έβλεπε σήμερα «τα παιδιά να πετάνε πέτρες», όσο κι αν τα κοιτούσε με απαξίωση, η οργή του μάλλον θα στρεφόταν εναντίον του συστήματος, που άφησε να φτάσουν τα πράγματα στα άκρα. Βεβαίως, μπορεί τα συγκεκριμένα «παιδιά» να μη βλέπουν με καλό μάτι τυχόν μεταρρυθμίσεις, αυτό όμως που όφειλε να πράξει η Πολιτεία συνολικά, να μεταβάλει βασικές πτυχές της εγχώριας πολιτικής και κοινωνικής συνθήκης (από τη διαφθορά έως την παιδεία και την οικονομία), δεν το έπραξε. Ποιοι κερδίζουν απ’ το χάος; Τα ακραία στοιχεία που φοβόταν ο κύριος Μπερκ: οι κουκουλοφόροι και οι ακροδεξιοί. Αμφότεροι φέρνουν σε πολύ δύσκολη θέση την κυβέρνηση. Ας πρόσεχε.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου